KANSERDE EGZERSİZ

Dünyada ve ülkemizde ölüm nedenleri arasında ikinci sırada yer alan kanser, ülkemizdeki her 5 kişiden birisinin ölümüne neden olmaktadır. Kanser kaynaklı ölümlerin risk faktörleri incelendiğinde olguların üçte birinde tütün kullanımı, yüksek beden kütle indeksi, meyve ve sebze tüketiminin azlığı, yetersiz fiziksel aktivite ve alkol kullanımı gibi faktörleri kapsayan davranışsal ve beslenme kaynaklı risklerinin varlığı tespit edilmektedir (T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2019). Bu risk faktörlerini fiziksel aktivite özelinde incelmeyi derinleştirdiğimizde ise fiziksel aktivite azlığının en az 13 farklı kanser türünün riskini yükselttiği görülmektedir (Hojman vd, 2018). Öte yandan fiziksel aktivitenin arttırılması sadece kanser gelişim riskini azaltmakla kalmayıp kanser tanısı almış olan bireylerin sağ kalımlarını ve yaşam kalitelerini de olumlu etkilemektedir (Tablo 1), (Schmitz vd., 2019; Segal R vd., 2017). 

Tablo 1. Fiziksel aktivitenin kanseri önlediğine ve kanser hastalarında sağ kalımı arttırdığına dair kanıtlar (Schmitz vd., 2019)

Kanıt seviyesi	Fiziksel aktiviteye bağlı kanser riskinde azalma	Sedanterliğe bağlı kanser riskinde artma	Tanı öncesi fiziksel aktivite ve sağ kalım	Tanı sonrası fiziksel aktivite ve sağ kalım
Yüksek	Kolon, meme, endometrial, böbrek, safra kesesi, özefagus (adenokarsinom), mide (kardia)	-	-	-
Orta	Akciğer	Endometrial, kolon, akciğer	Meme, kolon	Meme, kolon, prostat
Sınırlı	Miyeloma ve hematolojik kanserler, baş-boyun, pankreas, over, prostat	Karaciğer	-	-

Fiziksel aktivitenin kanser ile ilişkisi, alan yazında bu kadar net kanıtlar ile sunulmuşken bireysel ve toplumsal iyilik halinin arttırılabilmesi için aktivite düzeyinin arttırılmasına ihtiyaç duyulduğu aşikardır. Özellikle kanser gibi maddi ve manevi yükü yüksek olan bir hastalığın önlenmesinde ve tanı konulması halinde yaşam kalitesinin arttırılmasında egzersizden yararlanılması gerektiği çeşitli bilim insanları ve kurumlarca dile getirilmektedir (Iyengar ve Jones, 2019; Lakoski vd., 2012; Midtgaard, 2015; Santa Mina vd., 2017; T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2019; Tomasone vd., 2017).

Bu yazımızda, kanserde egzersiz konusundaki bilgiler derlenmiş ve uzman görüşü olarak sunulmuştur. 

• Kanser tanısı almış bireyler de sağlıklı kişiler gibi düzenli bir egzersiz programına sahip olmalıdır. Bu kapsamda haftada en az 150 dakika orta zorlukta ya da haftada en az 75 dakika yüksek zorlukta aerobik egzersize katılım göstermelilerdir. 
• Aerobik egzersizin yanı sıra, kanser tanısı almış bireylerin haftada 2-3 gün kas kuvvetlerini geliştirici egzersiz yapması çok önemlidir. Tüm bu egzersizlere başlamadan önce her egzersiz de olduğu gibi kaslarının esnekliklerini arttırıcı germe egzersizi yapılmalıdır. 
• Kanser tanısı almış bireylerin hepsinin egzersiz programına başlamadan önce sağlık testlerinden geçirilmesine gerek yoktur. Ancak, hormon tedavisi alan kanser hastaları, kanseri kemiğe sıçramış olan kanser hastaları, kanser tedavide kullanılan ilaçlar kalbinin işlevlerinde olumsuz etki oluşturmuş olan hastalar egzersize başlamadan önce hekim tarafından sağlık testlerinden geçirilmelidir. 
• Egzersiz programına başlamadan önce; meme kanseri tanılı hastaların kol ve ön kol bölgesinin, prostat kanseri tanılı hastaların kas kuvvetlerinin, jinekolojik kanser tanılı hastaların baldır ve uyluk bölgesinin hekim tarafından incelenmesinde fayda vardır. 
• Öte yandan germe egzersizlerinden, yürüyüş egzersizlerinden, düşük ağırlıklarla çalışılan kas kuvvet egzersizlerinden önce sağlık testlerinden geçirilmeye gerek yoktur.
• Kanser tedavisi için cerrahi geçiren hastalar yara yeri iyileşir iyileşmez egzersiz yapabilir. Cerrahi dışındaki diğer tedavileri alan kanser tanılı hastalar da olabildiğince erken dönemde egzersize geri dönmelidir.
• Ancak, aşırı yorgun olan, kansızlığı olan, dengesiz yürüyen kanseri tanılı hastalar bireysel olarak egzersiz yapmamalıdır.
• Hormon tedavisi alan veya kanseri kemiğe sıçramış olan hastalar kemik kırığı riski taşıdıkları için egzersizleri hekim tarafından dikkatle planlanmalıdır. 
• Kemoterapi, radyoterapi alan ve bağışıklık sistemi düşük iken egzersiz yapan hastaların enfeksiyon kapma riski taşıdığı akılda tutulmalıdır. 
• Kanser tanılı hastaların tümünün gözetim altında egzersiz yapmasına gerek yoktur. Fakat, kanseri kemiğe sıçramış veya kanser tedavide kullanılan ilaçlar kalbinin işlevlerinde olumsuz etki oluşturmuş olan hastalar gözetim altında egzersiz yapmalıdır.
• Egzersiz sırasında kolu ya da bacağı şişen hastalar vücutlarını sıkı saran kıyafetler giyerse bu şişliği önleyebilirler.
• Ostomisi olan kolon kanserli hastalar darbe alacakları sporları yapmamalı, kas kuvvetini arttırmak için egzersiz yaparken nefeslerini aşırı miktarda tutup karın içi basınçlarını arttırmamalıdır.
• Kanser tanılı hastalar; kas kuvvet egzersizleri sırasında kullandıkları ağırlığı yavaş yavaş arttırılmalı, eğer 2 hafta süreyle kas kuvvet egzersizleri herhangi bir nedenle kesilir ve tekrar başlanmak istenirse son bırakıldığından daha hafif ağırlıklarla egzersize başlanmalıdır. Prostat kanseri tedavi için büyük cerrahi geçiren hastalar leğen kemiğinin altındaki kaslarını çalıştırmayı ihmal etmemelidir.
• Sinir ucu iltihabı olan kanser tanılı hastalar ayaklarında oluşabilecek yaraları engellemek için yürümek yerine bisiklet sürmeyi tercih etmelidir. 
• Yüksek zorluktaki egzersiz, kanser tanılı hastaların bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebileceği için kişisel egzersiz planınız hekiminizle beraber hazırlanması daha güvenli olacaktır. 

‘Kanserde egzersiz’ konulu videoyu https://www.youtube.com/watch?v=4M9PKvWb7p8 bağlantısını kullanarak derneğimizin YouTube kanalından izleyebilir, video içerisindeki etkileşimli sorulara ulaşmak için https://edpuzzle.com/assignments/6100037cec8e16417a2779ad/watch bağlantısını tıklayıp ‘Edpuzzle’ ile videoyu izlemeye devam edebilirsiniz.

Sporla kalın…
Doç. Dr. Sabriye ERCAN
Süleyman Demirel Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Dahili Tıp Bilimleri Bölümü,
Spor Hekimliği Ana Bilim Dalı, Isparta, Türkiye

Yararlanılan Kaynaklar 

1. Arora, M., Gerbert, B., Potter, M. B., Gildengorin, G., ve Walsh, J. M. 2013. ‘PreView: Development and Pilot Testing of an Interactive Video Doctor Plus Provider Alert to Increase Cancer Screening’, ISRN preventive medicine, http://dx.doi.org/10.5402/2013/935487
2. Bruggers, C. S., Baranowski, S., Beseris, M., Leonard, R., Long, D., Schulte, E., ... ve Pascual, I. 2018. ‘A prototype exercise–empowerment mobile video game for children with cancer, and its usability assessment: developing digital empowerment interventions for pediatric diseases’, Frontiers in pediatrics, 6, 69.
3. Frikkel, J., Götte, M., Beckmann, M., Kasper, S., Hense, J., Teufel, M., ... ve Tewes, M. 2020. ‘Fatigue, barriers to physical activity and predictors for motivation to exercise in advanced Cancer patients’, BMC Palliative Care, 19, 1-11.
4. Gysels, M., ve Higginson, I. J. 2007. ‘Interactive technologies and videotapes for patient education in cancer care: systematic review and meta-analysis of randomised trials’, Supportive Care in Cancer, 15(1), 7-20.
5. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. ‘Türkiye Kanser İstatistikleri 2016’. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-istatistikleri/yillar/2016-yili-turkiye-kanser-i-statistikleri.html Son erişim tarihi: 31 Ağustos 2021.
6. Hojman, P., Gehl, J., Christensen, J. F., ve Pedersen, B. K. 2018. ‘Molecular mechanisms linking exercise to cancer prevention and treatment’, Cell metabolism, 27(1), 10-21.
7. Iyengar, N. M., ve Jones, L. W. 2019. ‘Development of exercise as interception therapy for cancer: a review’, JAMA oncology, 5(11), 1620-1627.
8. Kıyak, Y. S., Budakoğlu, İ., Coşkun, Ö. 2020. ‘Öğretim Tasarımı, Modelleri ve Program Geliştirmeyle İlişkisi’, Tıp Eğitimi Dünyası, 19(58), 5-23.
9. Kirkpatrick, D., Kirkpatrick, J. 2006. ‘Evaluating training programs: The four levels’, Berrett-Koehler Publishers
10. Kolcu, M. İ. B., Öztürkçü, Ö. S. K., ve Kaki, G. D. 2020. ‘Evaluation of a Distance Education Course Using the 4C‐ID Model for Continuing Endodontics Education’, Journal of Dental Education, 84(1), 62-71.
11. Lakoski, S. G., Eves, N. D., Douglas, P. S., ve Jones, L. W. 2012. ‘Exercise rehabilitation in patients with cancer’, Nature reviews Clinical oncology, 9(5), 288.
12. MacDonald, A. M., Chafranskaia, A., Lopez, C. J., Maganti, M., Bernstein, L. J., Chang, E., ... ve Bender, J. L. 2020. ‘CaRE@ Home: Pilot Study of an Online Multidimensional Cancer Rehabilitation and Exercise Program for Cancer Survivors’, Journal of Clinical Medicine, 9(10), 3092.
13. McLean, M., Cilliers, F., & VanWyk, J. 2008. ‘AMEE Education Guide No 36: Faculty development: yesterday, today and tomorrow’, Med Teach, 30, 555-84.
14. Midtgaard, J., Hammer, N. M., Andersen, C., Larsen, A., Bruun, D. M., ve Jarden, M. 2015. ‘Cancer survivors’ experience of exercise-based cancer rehabilitation–a meta-synthesis of qualitative research’, Acta Oncologica, 54(5), 609-617.
15. Nadler, M., Bainbridge, D., Tomasone, J., Cheifetz, O., Juergens, R. A., ve Sussman, J. 2017. ‘Oncology care provider perspectives on exercise promotion in people with cancer: an examination of knowledge, practices, barriers, and facilitators’, Supportive Care in Cancer, 25(7), 2297-2304.
16. Nani, S., Matsouka, O., Theodorakis, Y., ve Antoniou, P. 2019. ‘Perceived Benefits of a Therapeutic Exercise Program through Digital Interactive Games Among Children with Cancer’, Nosileftiki, 58(1), 64-70.
17. Narimatsu, H., Kakinuma, A., Sawa, T., Komatsu, T., Matsumura, T., Kami, M., ve Nakata, Y. 2011. ‘Usefulness of a bidirectional e-learning material for explaining surgical anesthesia to cancer patients’, Annals of oncology, 22(9), 2121-2128.
18. Phillips, S. M., Conroy, D. E., Keadle, S. K., Pellegrini, C. A., Lloyd, G. R., Penedo, F. J., ve Spring, B. 2017. ‘Breast cancer survivors’ preferences for technology-supported exercise interventions’, Supportive Care in Cancer, 25(10), 3243-3252.
19. Ryhänen, A. M., Siekkinen, M., Rankinen, S., Korvenranta, H., ve Leino-Kilpi, H. 2010. ‘The effects of Internet or interactive computer-based patient education in the field of breast cancer: a systematic literature review’, Patient education and counseling, 79(1), 5-13.
20. Santa Mina, D., Au, D., Brunet, J., Jones, J., Tomlinson, G., Taback, N., ... ve Howell, D. 2017. ‘Effects of the community-based Wellspring Cancer Exercise Program on functional and psychosocial outcomes in cancer survivors’, Current Oncology, 24(5), 284.
21. Santa Mina, D., Sabiston, C. M., Au, D., Fong, A. J., Capozzi, L. C., Langelier, D., ... ve Chang, E. 2018. ‘Connecting people with cancer to physical activity and exercise programs: a pathway to create accessibility and engagement’, Current Oncology, 25(2), 149.
22. Schmitz, K. H., Campbell, A. M., Stuiver, M. M., Pinto, B. M., Schwartz, A. L., Morris, G. S., ... ve Patel, A. V. 2019. ‘Exercise is medicine in oncology: engaging clinicians to help patients move through cancer’, CA: a cancer journal for clinicians, 69(6), 468-484.
23. Schmitz, K. H., Courneya, K. S., Matthews, C., Demark-Wahnefried, W., Galvão, D. A., Pinto, B. M., ... ve Schneider, C. M. 2010. ‘American College of Sports Medicine roundtable on exercise guidelines for cancer survivors’, Medicine ve Science in Sports ve Exercise, 42(7), 1409-1426.
24. Segal, R., Zwaal, C., Green, E., Tomasone, J. R., Loblaw, A., ve Petrella, T. 2017. ‘Exercise for people with cancer: a systematic review’, Current Oncology, 24(4), e290-e315.
25. Segal, R., Zwaal, C., Green, E., Tomasone, J. R., Loblaw, A., ve Petrella, T. 2017. ‘Exercise for people with cancer: a clinical practice guideline’, Current Oncology, 24(1), 40-46.
26. Smith, L., Croker, H., Fisher, A., Williams, K., Wardle, J., ve Beeken, R. J. 2017. ‘Cancer survivors’ attitudes towards and knowledge of physical activity, sources of information, and barriers and facilitators of engagement: a qualitative study’, European journal of cancer care, 26(4), e12641.
27. Suderman, K., Dolgoy, N., Yurick, J., Sellar, C., Nishimura, K., Culos-Reed, S. N., ... ve McNeely, M. L. 2020. ‘A Practical Approach to Using Integrated Knowledge Translation to Inform a Community-Based Exercise Study’, International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(11), 3911.
28. Uhm, K. E., Yoo, J. S., Chung, S. H., Lee, J. D., Lee, I., Kim, J. I., ... ve Hwang, J. H. 2017. ‘Effects of exercise intervention in breast cancer patients: is mobile health (mHealth) with pedometer more effective than conventional program using brochure?’, Breast cancer research and treatment, 161(3), 443-452.
29. Tomasone, J. R., Zwaal, C., Kim, G., Yuen, D., Sussman, J., ve Segal, R. 2017. ‘Moving guidelines into action: a report from Cancer Care Ontario’s event Let’s Get Moving: Exercise and Rehabilitation for Cancer Patients’, Current Oncology, 24(1), e65.
30. Zazove, P., Meador, H. E., Reed, B. D., Sen, A., ve Gorenflo, D. W. 2009. ‘Cancer prevention knowledge of people with profound hearing loss’, Journal of General Internal Medicine, 24(3), 320.
31. Zazove, P., Meador, H. E., Reed, B. D., Sen, A., ve Gorenflo, D. W. 2012. ‘Effectiveness of videos improving cancer prevention knowledge in people with profound hearing loss’, Journal of Cancer Education, 27(2), 327-337.